راه دشوار ترمیم اقتصاد
بازسازی خانه راه دشوار ترمیم اقتصاد
مجید سلیمی بروجنی: اقتصاد ایران روزهای سختی را می گذراند. طی چند سال اخیر گزاره «سخت ترین سال اقتصاد ایران بعد از انقلاب» را بارها از زبان كارشناسان شنیده ایم. سال 1397 هم با بحران ارزی و جهش قیمت ها شروع شد كه اقدامات ضربتی و دستوری در اقتصاد را به همراه داشت. چالش ها و مشكلات اقتصاد ایران مبحث جدیدی نیست و ریشه در ده ها سال وابستگی بودجه به نفت، فزونی هزینه ها بر درآمدها، عدم شفافیت مالی، كیفیت حكمرانی، انحصارات، بی انضباطی مالی، عدم استقلال بانك مركزی و... دارد. با كمی دقت متوجه خواهیم شد كه صورت مساله خیلی از چالش های اساسی و بزرگ اقتصاد ایران از ابتدای دهه 50 تابحال ثابت بوده و تغییر زیادی نكرده است. تنها در بعضی دوره ها مانند دولت های نهم و دهم، شاهد افزایش و تشدید آنها بوده ایم. اما آنچه سبب شده است كه امروز اقتصاد ایران در شرایط بحرانی قرار گیرد، همزمانی و پیچیدگی چالش ها و تقارن آن با تشدید تحریم های بین المللی است. عبور روح سیاست گذاری از پوپولیستی بودن سیاست گذاری اقتصادی در ایران سال هاست با پدیده پوپولیسم دست و پنجه نرم می كند. دوره های سیاست گذاری پوپولیستی متعددی در ایران قابل شناسایی است و شاید بتوان گفت حدودا تنها زمانی كه با بحران مواجه شده ایم، روح سیاست گذاری از پوپولیستی بودن عبور كرده است. در این میان، دولت های متعددی محكوم به اجرای سیاست های پوپولیستی شده اند، سیاست هایی كه در ادبیات اقتصادی از آنها با مشخصه «سیاست های انبساطی بدون در نظر گرفتن محدودیت منابع» یاد می گردد. احیانا یكی از بدترین نوع برخورد با یك مشكل و یا مجموعه ای از مشكلات اقتصادی، به تعویق انداختن حل آن باشد. كاری كه صرفا سبب تجمع بیشتر مشكل و بالا رفتن هزینه و وقت مورد نیاز برای حل آن می گردد. البته این مورد جدا از اولویت های صحیحی است كه امكان دارد یك سیاست گذار اصلاح گر به واسطه مقتضیات اقتصادی برای خود ترسیم كرده باشد. با این همه، ترس از هزینه و زمان، به نتیجه نرسیدن و بروز برخی نارضایتی ها همواره عامل نیرومندی در كشور برای سیاست گذاران اقتصادی در مجلس و دولت بوده است. تداوم این روند، شرایط امروز را به جایی رسانده كه شاهد انباشت معضلات متنوع و پیچیده بر روی هم هستیم؛ به گونه ای كه هر سیاستمداری از مواجهه و رو در رو شدن با آن پرهیز خواهد نمود. عواقب تاخیر در اصلاح سیاست های اقتصادی به نظر می آید دولت در شرایط موجود كشور، آمادگی اجرای اصلاحات گسترده اقتصادی را ندارد، اما باید بپذیریم كه هر گونه تاخیر در اصلاح سیاست های اقتصادی می تواند عواقب جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. وضعیت اقتصادی كشور جانب احتیاط دولت در اصلاحات گسترده را پررنگ تر كرده و می تواند به تشدید نارضایتی و بی اعتمادی بیشتر مردم منجر شود. در این اوضاع و احوال، دولت حاضر به تحریك نارضایتی مردم و پرداخت هزینه های سیاسی اصلاحات اقتصادی نبوده و ترجیح می دهد كه سیاست های گذشته را همچنان ادامه دهد. پرواضح است در روزگاری كه سرمایه اجتماعی مردم نسبت به دولت كاهش یافته و تحریم های بین المللی هم مجددا كشور را تهدید می كند و مخالفان سیاسی حاضر به همراهی و همكاری با دولت در جهت منافع ملی نیستند، زمان برای اصلاحات اقتصادی نامناسب نیست، اما نباید از واقعیت غافل شویم كه هر روز تاخیر در عملیاتی كردن اصلاحات اقتصادی می تواند به تشدید مشكلات منجر شود و عواقبی بسیار پرهزینه و مخرب تر به دنبال داشته باشد. شكل گیری ابرتورم؟ باید بپذیریم كه چالش های موجود با بازگشت تحریم ها می تواند تشدید شود. نتیجه قهری و اجتناب ناپذیر سیاست های اقتصادی فعلی، جهش شدید نرخ تورم و حتی احتمال شكل گیری ابرتورم در اقتصاد ایران است. هر چند شرایط اقتصاد ایران با نمونه ونزوئلا قابل مقایسه نیست، اما باید از آن درس بگیریم. ونزوئلا كشوری است كه دارای بیشترین ذخایر اثبات شده نفت جهان است، اما در اثر در پیش گرفتن سیاست های نادرست اقتصادی، درگیر ابرتورم های پیاپی و ركود سنگین و فقر فراگیر شده است. حكم به آغاز اصلاحات اقتصادی چندی قبل بالاترین مقام كشور حكم به آغاز اصلاحات اقتصادی داده است. تشكیل شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران سه قوه و پذیرفتن وجود ابرچالش در «اشتغال، سرمایه گذاری و نظام بنگاهداری»، «بودجه و بدهی های دولت»، «نظام بانكی» و «فقر و توزیع درآمد» گام اولیه و شرط لازم برای مواجه با این مسایل است. بررسی تجربه كشورهایی كه مشكلات مشابه داشته اند، نشان داده است مواجهه با این ابرچالش ها نیازمند سرمایه انسانی قابل توجه در طراحی جزئیات سیاست های اجرایی می باشد. انجام اقدامات اصلاحی با عنایت به ابعاد ابرچالش های اقتصادی، شرایط داخلی و بیرونی كشور نیازمند همراهی آحاد مردم است. جدای از آن، به نظر می آید انجام اصلاحات اقتصادی بدون آن كه با اصلاحات در حوزه های دیگر همچون اجتماعی و سیاسی همراه باشد، هزینه های بالایی برای سیاست گذار خواهد داشت و امكان همراهی آحاد مختلف اقتصادی برای اجرای سیاست ها را كاهش خواهد داد و سبب می گردد تا هزینه های اقتصادی اجرای اصلاحات با فاصله كمی به هزینه های سیاسی تبدیل گردد. اقتصاد و به صورت كلی سیاست گذاری، داستان رسیدن به آرزوهای بزرگ با منابع محدود است. اگر احتمال بازگشت تحریم ها منابع ما را محدود كرد، به صورت قطع دامنه سیاست گذاری ها هم محدودتر می گردد. این به آن معنا نیست كه چالش ها مهم نیست، بلكه باید دید حل كدام چالش در مقایسه با بقیه در اولویت قرار دارد و ما باید كدام چالش را بیش از همه حل نماییم. یك نكته دیگر را هم نباید فراموش نماییم اگر فشارهایی مانند تحریم ها شدت پیدا كند، امكان دارد شدت بحران ها و چالش های كنونی بیشتر شود. بنابراین در بعضی موارد اقدام سریع و ضربتی برای حل این بحران ها امكان دارد از روز گذشته هم مهم تر باشد. یعنی در صورت بازگشت تحریم ها، خطر بزرگ تر می گردد و در این شرایط با وجود كاهش درآمدها و منابع، امكان دارد لزوم انجام اصلاحات اقتصادی دو چندان شود. چاره ای نخواهیم داشت جز آنكه تحت هر شرایطی اصلاحات را آغاز نماییم. هر تصمیم سیاست گذاری نیازمند تحمیل هزینه و فایده است. باید ببینیم انجام هر اصلاحاتی چه میزان هزینه سیاسی و اقتصادی دارد و از آن سو، چه مزیتی بوجود می آورد و چگونه می توان آن را با بهترین كیفیت انجام داد. چالش های بزرگ، مردان بزرگ می خواهد كه آنها را حل كند. برای به نتیجه رسیدن اصلاحات اقتصادی ابتدا باید بپذیریم كه بخش عمده مشكلات ما داخلی است و دوم این كه هر تصمیم اقتصادی هزینه دارد و در آخر این كه اجرای اصلاحات اقتصادی قاطعیت نیاز دارد. 223225
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب